Leopold Einstein
| |
|---|---|
| Moted: | 1833 |
| Deadam: | 8 setul 1890 Nürnberg |
| Cal(s): | hi-Sperantapükan[*], rabinan[*], hitidan[*] |
| Tatät(s): | Kingdom of Bavaria[*] |
Hiel Leopold Einstein (Deutänapüko: [ˈleːopɔlt ˈaɪ̯nʃtaɪ̯n]; pämotöl ün 1833 (u 1834), ädeadöl ün 1890) äbinom tidan relik yudik, tedan e penan in Nürnberg. Ya ün 1883 älärnom ed äprimom ad propägidön Volapüki, ed ün yel sököl: 1884, ägetom diplomi tidana Volapüka (nüm: 55). Ün 1885 äpübom (in Deutänapük) lebuki dö jenav volapükas sis Leibniz jü atim.
Tü 1885 febul 18 äfünom eli Nürnberger Weltspracheverein (Volapükaklub di Nürnberg), kela presidan äbinom jü säcäl oka kodü maläd, ün 1888 febul 22. Äbinom Volapükan lanälik: äpropagidom ed äjelodom püki ela Schleyer me penäds deutänapükik za 200, äpuböls in gaseds mödik.
Ün 1888 ye el Einstein ägetom de datuvan Speranta: hiel L. Zamenhof, Buki Balid oma (La Unua Libro), ed äsludom ad slopön Sperantamufi. Muls tel pos atos ya äpübom lautoti: La lingvo internacia als beste Lösung des internationalen Weltspracheproblems (‚La lingvo internacia‛ as tuved gudikün pro säkäd volapüka bevünetik). Älautom penädis mödik dö Speranta, so äjafölo stabi mufa at in Deutän, ebo ven tio änepubon in Rusän dub kods bolitik. Älautom samo tidabuki balid Speranta ün 1888, kö (jiniko balidnaedo) äbespikom yufü taib kladi pönopas ed ladvärbas odis tefölas (Speranto: la korelativoj, ü: la tabelvortoj). In buk at ävotükom degatis anik vödavulas. Vemo päkrütom fa Volapükans ettimik, vü kels hiel Rupert Kniele (a.s. in yeged: Herr Leopold Einstein und La linguo internacia), kel büo ilobom vobodi ela Einstein pro Volapükamuf.
Äsüadükom Volapükaklubi di Nürnberg ad slopikön Speranti (kelos äjenon calöfiko tü 1888 dekul 18), e tü 1890 mäzul 25 klub at äläükon vödis: „Esperanto-klubo“ (Sperantaklub) lü nem okik (Deutänapüko: Weltspracheverein). So ävedon ebo Sperantaklub balid vola, cifamü presidan: Christian Schmidt (pos malädikam ela Einstein). Klub at ye älüvon Speranti ün 1894, pos daväl tefü revidamobs Speranta (o.b., pos yels te mäl voba gönü Sperant). Ün 1901 ävotükon läükoti nema ok ad: „Klub de amiki de lingu universala“ (klub flenas püka valemik), ed ün 1907 äslopikon eli ‚Ido‛, posä pük at äpubon. Grup votik Sperantanas ye älaidabinon, kela dugan ün 1909 äbinom lavogan Dokan Heinrich Orthal. Grup at ai nog dabinon.
Kodü seks maläda okik, el Einstein ädeadom tü 1890 setul 8, bäldotü yels te 56.
Lautots
[redakön • redakön fonäti]- 1885. Zur Geschichte der weltsprachlichen Versuche von Leibnitz bis auf die Gegenwart.
- 1888. La Lingvo Internacia als beste Lösung des internationalen Weltspracheproblems. Nürnberg: Verl. von J. A. Stein's Buch- & Kunsthandlung. 78p.
(Vödem rigädik lebuka at, in fomam magodik, se konlet lebukas Volapükik Bukema Netik Lösteränik (Österreichische Nationalbibliothek) in Wien (Lösterän). - 1889. Weltsprachliche Zeit- und Streitfragen: Volapük und Lingvo internacia. Nürnberg: Verl. von J. A. Stein's Buch- & Kunsthandlung.
(Tradutod Fransänapükik vödema at, sa küpets tradutana: Auguste Demonget.)
(Vödem rigädik, in fomam magodik, se konlet lebukas Volapükik Bukema Netik Lösteränik (Österreichische Nationalbibliothek) in Wien (Lösterän).
Yüms plödik
[redakön • redakön fonäti]- Lotanabuk Sperantagrupa di Nürnberg.
Literat
[redakön • redakön fonäti]- Haupenthal, Reinhard. 1982. Volapük-Bibliographie. Hildesheim, Zürich, New York: Georg Olms Verlag. (Päpüböl kobü dabükot nulik ela Volapük die Weltsprache ela Schleyer.)
- Kniele, Rupert. 1889. Das erste Jahrzehnt der Weltsprache Volapük. Verlag von A. Schoy, Buchhandlung, Ueberlingen a. B. (Dönu päpübon ün 1984 fa Reinhard Haupenthal, Saarbrücken: Editions Iltis.) (Vödem rigädik, ma dabükot balid).
- Spielmann, Sigmund. 1887. Volapük-Almanach für 1888, verfasst von Sigmund Spielmann. I. Jahrgang. Lekaled volapüka plo yel balmil jöltum jölsejöl, pelautöl fa Spielmann Sigmund. Yelüp balid. Leipzig: Mayer. (Vödem rigädik.)